Алдағы уақытта Күлтөбе қалажұртының таңғажайып артефактілері Түркістан музейінің жаңартылған коллекцияларында ғана емес, сонымен қатар «Күлтөбе қалажұрты» археологиялық паркі форматында да қол жетімді болады. Бұл туралы ежелгі қаланы қалпына келтіруді жүзеге асыратын ғалымдар хабарлады, деп ҚазАқпарат ХАА тілшісі жариялады.
Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институтының археологиялық тобы 2019 жылғы далалық маусымын аяқтады. Естеріңізге сала кетсек, «Күлтөбе қалажұртының тарихи орындарын қалпына келтіру» ауқымды жобасы «ERG Komek» компаниясының қаржылық қолдауымен жүзеге асырылуда.
Қазіргі уақытта археологтардың, қалпына келтірушілердің, мәдениеттанушылардың және өнер тарихшыларының ғылыми тобы далалық маусымның қорытындысын шығару, зертханалық зерттеулер мен табылған материалдарды өңдеумен айналысады. Маңызды олжалардың ішінде Күлтөбе қалажұртының нумизматикалық коллекциясы ерекше орын алады, оны егжей-тегжейлі зерттеуден кейін жаңа Түркістан мұражайына тапсырылады.
Археологтардың айтуынша, осы жазда қазба жұмыстары кезінде шамамен 105 тиындар табылды, олардың жасы VIII мен XX ғасырларға сәйкес келеді. Бұл бірегей олжалар ғалымдардың ежелгі Ясы мен Түркістан оазисінің шаруашылық қызметі туралы пікірін растайды. Түркістан (Ясы) рухани орталығы болуымен қатар, бүкіл Орта Азияның маңызды сауда және қаржы орталығы болды.
«Табылған нумизматикалық қазынаның бір бөлігі Түргеш кезеңінің ақша банкнотынан тұрады. Нағыз археологиялық жетістік - Түргеш хандығы кезеңіндегі VIII ғасырдағы мыс фельсі болып саналады. Тиынның бір жағында «Түргеш қаған мырза», екінші жағында рун алфавитінің стильденгер қаріп түрінде түргеш тамғасы бар. Бұл табылған зат Күлтөбе-Ясы шын мәнісінде Ұлы Жібек жолындағы маңызды сауда орталығы - Шығыс пен Батысты біріктіретін басты жол болғанының дәлелі болып табылады », - деп түсіндіреді археолог Ержігітова Айсұлу.
VIII-XIII ғасырларға жататын Күлтөбе ежелгі қалажұртынан табылған тиындард археологтар ерте кезеңге жатқызады. Бұлар - араб-соғды жазулары бар Бұхархудаттық типіндегі күміс дирхемдері. Күлтөбелік екі тілді тиынның бір бөлігінде араб тілінде «әл-Махди» деген жазу бар, соғды бөлігіндегі жазулар оқуға өте қиын.
Археолог Серік Ақылбектің айтуынша, мұндай ақша банкноттар тек Оңтүстік Қазақстанның ғана емес, сонымен бірге бүкіл Орталық Азияның белсенді әлеуметтік-экономикалық өмірінің жарқын көрсеткіші болып табылады. Тиындардың бұл түрі Орталық Азияда ұзақ уақыт бойы айналымда болған және оларды «мусейяби», «мухаммади» немесе «гитрифи» деп атаған. Ғылымда олар «қара дирхемдер» немесе «бухархудат түріндегі дирхемдер» деп аталған.
«Қара дирхемдердегі» суреттер Бахрам V (421-438) патшалығының Сасанидтік драхм сызбасына тән. Тиындардың бір жағында бірнеше деңгейлі тәжісі бар патша, екінші жағында от құрбандық шалатын орын және екі күзетші бейнеленген. Ислам дінінің қабылдануымен тиындарда соғдылық аңыздарымен қатар араб аңыздары пайда болды. Кейін дирхемдер тек араб аңыздарымен шығарылды», - дейді ғалым.
Мұндай табылған заттар қазақстандық ғылымдағы ерекше құбылыс. Бұрын Бурнашева Р. сияқты белгілі маман- нумизматиктер XV-XVIII ғасырлардағы Орта Сырдарияның және және Ташкент ежелгі орындарынан табылған осыған ұқсас артіфактілер қазыналарына сараптама жасаған болатын.
«Күлтөбеде табылған заттар біздің тарихымыздағы маңызды әлеуметтік-мәдени кезеңдердің зерттеу деректерін айтарлықтай кеңейтіп, тереңдетіп қана қоймайды, сонымен бірге сол кездегі қазақ даласының ішкі және сыртқы саудасының ерекшеліктерін білуге көмектеседі», - дейді мәдениеттанушы Шайгозова Жанерке.
Ғалымдар тапқан нумизматикалық заттар ақша жүйесін аймақтық және аймақтық емес аспектілері бойынша, ортағасырлық және басқа да тарихи кезеңдердегі қаржылық саясатты зерттеудің маңызды құрамдас бөлігі деп санайды. Бұл әлеуметтік-мәдени және тіпті өнер тарихын зерттеудің құнды көзі. Мұндай тұжырымдардың егжей-тегжейлі анықталуы бүкіл Орта Азия нумизматикалық контенті талдаумен бірге орыс гуманитарлық ғылымында түбегейлі жаңа жақтарға назар аударуға мүмкіндік береді.
«Ақша белгілернінің эволюциясы тек экономикалық факторларға ғана емес, сонымен бірге белгілі бір тарихи дәуірдің эстетикалы қалауына, геральдиканың тығыз байланысына, металдар мен қолданбалы өнердің басқа түрлерінің көркем өңдеу деңгейіне де байланысты болды», - дейді өнертанушы Султанова Мадина.
Өз кезегінде жобаның ғылыми жетекшісі Хазбулатов Андрей алдағы жұмыс жоспарларымен бөлісті.
«Біз жоба аясында Күлтөбе қалажұртында барлық табылған заттарының, соның ішінде нумизматикалық заттардың маңызды дерекқорын құруды жоспарлап отырмыз. Бұл Күлтөбелік керамикасы мен тиындардың, әр табылған заттардың жасы, сыртқы келбеті, белгілі бір кезеңге тиесілілігі, көркемдік дизайны және т.б. толық сипаттамасы бар каталог ретінде болады. Бұл қазақстандық тарих ғылымы үшін айтарлықтай көмек және пәнаралық зерттеулер үшін пайдалы болады деп сенеміз », - деді ғалым.
Оның айтуынша, жақын уақытта Күлтөбе қалажұртының таңғажайып артефактілері Түркістан мұражайының жаңартылған коллекцияларында ғана емес, сонымен қатар «Әзірет-Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражай аумағында орналасқан «Күлтөбе қалажұрты» археологиялық парк форматында қол жетімді болады.
Жарияланған күні: 09.04.2020
Көрулер саны: 647